Neurofibromatosis tip 1
Neurofibromatoza je genetski poremećaj koji ometa rast ćelija, uzrokujući da se u koži i drugim dijelovima tijela (mozak, kičmena moždina, živci) pojavljuje mnogo mekih struktura nenormalnog nervnog tkiva (neurofibromi). Neurofibromatoza se obično dijagnostikuje u djetinjstvu ili ranoj odrasloj dobi. Neurofibromatoza je uzrokovana genetskim defektom odnosno mutacijom koju je roditelj prenio na dijete ili se mutacija javlja spontano.
Neurofibromatoza tip 1 (von Recklinghausenova bolest)
Neurofibromatoza tip 1 (NF1) je klinički heterogeni, neurokutani genetski poremećaj kojeg karakterišu svjetlo smeđe mrlje na koži, optički gliomi, pjegavost pazuha ili prepona, te više neurofibroma.
Učestalost oboljevanja iznosi 1: 3.000. Podjednako se javlja i kod muškaraca i kod žena.
Uzrok
Gen za NF1 se nalazi na hromozomu 17. Normalno, taj gen proizvodi protein koji se zove neurofibromin, kojeg ima mnogo u nervnom sistemu i pomaže u regulaciji rasta ćelija.
Mutacija gena NF1 uzrokuje gubitak neurofibromina, što omogućava ćelijama da rastu nekontrolisano.
Klinička slika
Neurofibromatoza 1 se obično pojavljuje u djetinjstvu. Znakovi i simptomi uključuju:
Svjetlo smeđe mrlje na koži – poznate i kao mrlje bijele kafe. Pojava više od šest takvih mrlja na tijelu, je jadan od prvih znakova neurofibromatoze. Takve mrlje su obično prisutne od samog rođenja ili se pojave tokom prvih godina života.
Pjegavost pazuha ili prepona – se obično pojavljuje u dobi od 4 ili 5 godina.
Neurofibromi – benigni tumori koji se mogu nalaziti bilo gdje u tijelu. Mnogi ljudi imaju tumore u koži ili ispod kože, ali neurofibrom takođe može rasti i unutar tijela.
Optički gliomi – tumori očnih živaca koji mogu zahvatiti bilo koji njegov dio, od mrežnice do vidnog centra u mozgu, obično se razvijaju prije šeste godine, a rijetko nakon toga napreduju.
Hamartomi irisa (Lisch čvorovi).
Deformacije kostiju – nepravilnost rasta kostiju i nedostatak gustoće kostiju može izazvati njihovu deformaciju, poput skolioze ili probleme s potkoljenicama.
Veća veličina glave od prosječne – djeca s NF1 imaju veću glavu od prosječne zbog velikog volumena mozga, ali je još nepoznato je li to povezano sa kognitivnim poremećajima.
Nizak rast – djeca s NF1 često su niža od prosjeka.
Ostale karakteristike uključuju hipertenziju, vaskulopatiju, intrakranijalne tumore te povremeno napade ili hidrocefalus. Intelektualni razvoj obično nije ozbiljno pogođen, ali su kognitivni deficiti i poteškoće u učenju česti.
Neurofibromi se mogu pojaviti na koži, mozgu, kičmenoj moždini i drugim organima. Neurofibromi se u pravilu počinju pojavljivati u djetinjstvu, odnosno tokom puberteta.
Prvi znakovi pojave neurofibroma su pigmentne površine. One većinom nisu praćene bolovima ili svrabom. Pigmentne tačke se mogu javiti na bilo kojem dijelu tijela.
Većina neurofibroma je blage prirode, bolje rečeno – svega njih 5% je podložno malignoj degeneraciji. Većina fibroma s vremenom raste, te može da naruši funkcionisanje nekih unutrašnjih organa.
Ovaj poremećaj može biti praćen i abnormalnostima koštanog tkiva. Bolest se jednako često pojavljuje i kod muške i kod ženske djece.
Neurofibromatoza kod djece je vidljiva već od prvih dana života. U adolescenciji se mogu primijetiti tumori različite veličine i oblika.
Pleksiformni neurofibromi (rastu duž živaca i njihovih grana) mogu prouzrokovati disfiguraciju, bol i funkcionalne probleme i obično su prisutni pri rođenju i kasnije mogu postati maligni.
Opisani su spinalni i segmentni oblici NF1. Watson sindrom čini dio NF1 spektra. Neurofibromatoza-Noonanov sindrom je varijanta NF1.
Dijagnoza
Kako bi se postavila dijagnoza neurofibromatoze tip 1 potrebno je ”ispuniti” nekoliko kriterijuma (najmanje dva za dijagnozu):
-6 ili više kožnih mrlja koje su boje bijele kafe;
-2 neurofibroma bilo kojeg tipa ili jedan pleksiformni neurofibrom;
-optički gliom (dobroćudni tumor) koji može uzrokovati progresivni gubitak vida;
-2 ili više Lischovih nodula irisa (šarenica oka);
-pozitivna porodična anamneza;
-različite koštane promjene.
Budući da se radi o nasljednom poremećaju, kada osoba sa NF1 planira potomstvo, preporučuje se genetsko savjetovanje. Način nasljeđivanja je autosomno dominantan. 1 od 2 slučaja uzrokuju de novo NF1 mutacije. Moguće je prenatalno i preimplantacijsko genetsko testiranje trudnice s rizikom.
Liječenje neurofibromatoze
Neurofibromatoza se ne može izliječiti, ali odgovarajuće liječenje će ublažavati simptome i spriječiti dalje komplikacije.
Odgovarajuće liječenje treba započeti što je ranije moguće.
Kod djece se preporučuju godišnje kontrole kako bi ljekar pregledao djetetovu kožu i ustanovio postoje li novonastale promjene.
Takođe provjerava se pritisak, ali i rast i razvoj te obim glave. Nadalje, ispituje se da li postoje bilo kakve abnormalnosti kostiju, te se obavlja kompletan pregled očiju.
Kada dijete dostigne odraslu dob, učestalost praćenja bolesti i samih kontrola se može prilagoditi. Odrasle osobe sa blagim simptomima neće trebati česte kontrole kao osobe sa izraženijim simptomima i težim komplikacijama.
Ukoliko se tumor širi i nalazi u blizini tkiva ili organa izvodi se hirurški zahvat.
Maligni tumori i druge vrste tumora koje su povezane sa neurofibromatozom liječe se kombinacijama standardnih terapija za liječenje tumora (operacija, hemoterapija i terapija zračenjem).
NF1 zahtjeva multidisciplinarni pristup u praćenju i liječenju (dermatolog, neurolog, neurolog epileptolog te po potrebi ostali stručnjaci).
